Theatergezelschap Hotel Modern herneemt zijn eerste voorstelling, Heden Stad. Tien jaar na de première is er wel wat veranderd. ‘Wat is er toch met die kloterookmachine?!’ Een groepje theatermakers probeert controle te houden over een begrafenisstoet, een carnavalsoptocht en een communistische demonstratie, maar in de enorme hoeveelheid afspraken over licht, geluid en beweging laat het rookapparaat het afweten.

Gelukkig zijn de optochten alle drie maar één voet hoog. Het zijn ingenieuze constructies van poppen op wieltjes, door middel van touwtjes en stokken voortbewogen door de spelers van Hotel Modern. De groep herneemt na tien jaar de voorstelling Heden Stad, waar ze een dag en een nacht uit het leven van een grote stad tonen. In een studio in Delfshaven in Rotterdam staan manshoge kartonnen dozen als een skyline van flatgebouwen, witte broden worden bussen, de mensen worden gespeeld door parfumflesjes, bananen en bierblikjes.

‘Het is onze oervoorstelling,’ vertelt speler Pauline Kalker na de repetitie. ‘De eerste keer dat we met maquettes op het toneel werkten. Met de voorstellingen erna hebben we veel nieuw publiek gewonnen, dat we deze voorstelling ook graag willen laten zien.’

Dat publiek kwam af op bijzondere voorstellingen als De Grote Oorlog en Kamp waarin de groep maquettes combineerde met vingercamera’s en zo live-animatiefilms maakte over de Eerste Wereldoorlog en de Holocaust. Ze werden er wereldberoemd mee, en de voorstellingen spelen ze nog steeds, deze winter bijvoorbeeld in Moskou, Vancouver en Tokio.

‘Het was heel verfrissend deze voorstelling weer op te nemen,’ zegt speler Arlène Hoornweg. ‘Die heeft een optimistische blik op de wereld, een zekere levenslust.’ ‘Het is ons gelukt een mooie wereld te scheppen met deze voorstelling,’ vult Kalker aan. ‘Het is goed daarnaar terug te kijken na de heftige beelden uit de latere voorstellingen.’ ‘De techniek werd ook veel belangrijker,’ zegt Hoornweg. ‘Onze laatste voorstelling, Garnalen Verhalen, is state-of-the-art- videomontage. Dit is ouderwetse poppenkast, je trekt aan een touwtje en een poppetje komt tot leven.

Het hernemen van zo’n oude voorstelling heeft nogal wat voeten in de aarde. de constructies en de digitale bestanden van de soundscape waren er nog – ‘we bewaren zoveel mogelijk’- maar de videoregistratie laat niet alles zien. ‘Het blijft puzzelen,’ zegt speler Herman Helle. ‘Vooral wat betreft het licht. Sommige dingen moesten we opnieuw maken, maar het blijkt veel moeilijker te zijn dan tien jaar geleden om van die heel grote kartonnen dozen te vinden. Spullen worden blijkbaar anders verpakt.

Helle maakte ooit maquettes voor architect Rem Koolhaas. Sporen van diens ideeën over stedelijkheid zijn terug te vinden in de voorstelling. Helle: ‘Lange tijd werd de stad gezien als een probleemgeval. Steden zouden dorpser moeten worden om de stedelingen rust en ruimte te geven. Koolhaas zei juist dat steden werkten omdát ze chaotisch, druk en verstopt zijn. Hij pleitte voor méér dynamiek, meer hoogbouw. Zo’n veelkleurige stad wilde ik in deze voorstelling laten zien.’

‘Omdat we nu weer tien jaar verder zijn, ontwikkelt de betekenis van de voorstelling zich ook,’ stelt Kalker: ‘Na 9/11 en door een term als probleemwijken wordt die veelkleurigheid van de stad helaas negatief opgevat. Eén van de torens in het decor is een minaret: toen een grappig exotisch element, nu bijna een politiek statement.’

‘Maar het is in de eerste plaats een kijkspel,’ zegt Hoornweg: ‘De betovering van dag en nacht en het spel met lichtjes. En je mag zien hoe het gemaakt is; met herkenbare middelen laten we de hele wereld zien.’ ‘Het gaat om de stad als personage,’ vult Kalker aan. ‘Een levend wezen met gemoedstoestanden. Je moet het gevoel krijgen dat je op een wolkenkrabber staat en de hele stad ziet bewegen. En dat je een verrekijker hebt en helemaal op één raam kunt inzoomen.’

20-10-2009

Heden Stad kreeg de Aanmoedigingsprijs Poppenspel 1999

Het juryrapport:
Als er een plek is waar het traditiegetrouw bruist van leven en lawaai, dan is het wel de poppenkast. De afgelopen tijd dreigde het daar echter iets te stil te worden. In de twee achter ons liggende jaren werd geen geschikte kandidaat gevonden om aangemoedigd te worden de ingeslagen weg van het poppen-objecttheater toch vooral verder te bewandelen. Enigszins beducht op teleurstelling ging de jury derhalve aan de slag. Tintelend nieuw aanbod kwam jammer genoeg weinig op ons pad en op het gebied van de dramaturgie blijft er het nodige te wensen. Hopelijk zullen de opleidingen alsook de kersverse Poppentheaterwerkplaats te Amstelveen extra aandacht aan deze belangrijke kant van het vak kunnen en willen besteden.

Gelukkig was er toch een voorstelling die de jury buitengewoon hoopvol en vrolijk stemde. Heden Stad van de jonge groep Hotel Modern – met als vaste kern vormgever Herman Helle en actrices Pauline Kalker en Arlène Hoornweg – biedt een samenballing van talent. Met een enorme verzameling lege dozen en ander verpakkingsmateriaal, een uitgekiende belichting en een suggestief geluidsdecor wordt een metropool neergezet. Een dag en een nacht lang duikt het publiek onder in de borrelende, luidruchtige chaos die STAD heet.

Koelkasten vormen een realistische Skyline. Door torenhoge flatgebouwen schieten verlichte liftjes omhoog en omlaag, terwijl boven op het dak een verzameling sjieke parfumflesjes ronddrentelt op een yuppenparty. Eerder heeft een banaan zich in zelfmoordactie naar beneden gestort. Een sixpack bierblikjes zwalkt als een klont lallende voetbalsupporters door de nacht en achter de rood verlichte ramen van een hoerenkastje is een erotisch schimmenspelletje te beloeren. Af en toe zijn er rustpunten in het visuele spektakel ingebouwd. Dan wordt het macroniveau verlaten, om in te zoomen op het leven van de stadsbewoners achter hun kartonnen dozendeuren, betrapt in hun binnenskamerse intimiteit. En sommige stadsbewoners barsten los in bizarre, hilarisch uitpakkende monologen.

En zo zitten we aan de stoel gekluisterd, ingepakt door het plezier van de werkers op de vloer en de overrompelende beeldtaal die voor toeschouwers van uiteenlopende leeftijd verstaanbaar is. Na het langsrijden van een eindeloze file met kadetjes draait er een groot witbrood de hoek om. ‘Ah, de bus!’, veert de keurige grijze heer voor ons op. Het kind in de volwassene aanspreken en in het kind de aankomende volwassene, dat is misschien wel voorbehouden aan het poppen-en objecttheater en zeker aan de makers van Heden Stad. De jury wil de aanmoedigingsprijs dan ook met eenstemmigheid en genoegen doen toekomen aan Hotel Modern.

Na tien jaar brengt Hotel Modern de voorstelling Heden Stad weer op de planken. In de originele versie werd nog geen gebruik gemaakt van camera’s, die onder andere bij Garnalen Verhalen nog veelvuldig werden ingezet. Ook nu komen er geen camera’s en projectieschermen aan te pas. In Heden Stad grijpt Hotel Modern terug naar de succesformule waar het bekend om is geworden; het werken met voorwerpen en maquettes.

In deze voorstelling wordt een miljoenenstad geportretteerd, met behulp van allerlei normale, alledaagse gebruiksvoorwerpen en accessoires. Kadetjes worden ingezet als auto’s en een knipwit fungeert als stadsbus. De tafereeltjes zijn herkenbaar en worden tot in detail uitgevoerd. Het is echt ontroerend om te zien hoe een overmoedig sixpack bierblikjes (hooligans) het knipwit (de bus) al lallend omver duwt. Net als in het echt komt er een politiebusje (een blauw zwaailicht op wieltjes) aangescheurd en maken de bierblikjes zich uit de voeten. Grote kartonnen ijskastdozen vormen machtige wolkenkrabbers en zijn daarmee het decor waar het geheel zich tegen afspeelt. Hotel Modern ontleedt het DNA van een fictieve metropool en biedt inzicht tot in haar diepste vezels. Eerst zien we de massaliteit en anonimiteit van rondrazend verkeer, dan biedt de voorstelling intieme inkijkjes in het persoonlijke leven van de bewoners van de stad.

Je komt werkelijk ogen en oren te kort bij deze voorstelling, in ieder hoekje gebeurt wel iets geks. Eigenlijk zou je de voorstelling twee keer moeten zien om alle indrukken te kunnen verwerken. De beeldtaal die Hotel Modern inzet is universeel, zodat het voor iedereen – jong en oud – verstaanbaar is. Het is zo’n krachtige taal dat gesproken tekst in de voorstelling (haast) overbodig is. Dat wordt dan ook gedoseerd gedaan en alleen om iets te verduidelijken. Het is bijzonder moeilijk om een verhaal krachtig te vertellen door het slechts uit te beelden met voorwerpen. Maar bij Hotel Modern steekt het allemaal verbluffend goed in elkaar! En dat is maar goed ook, want het gezelschap gaat dit jaar de wereld over en staat ook op de planken in onder andere Canada, Japan en Finland.

22-10-2009

Wie voor de eerste keer in een grote stad komt, verwondert zich over de drukte en de omvang, over de hoge gebouwen en het gewriemel daaronder van auto’s, fietsers en voetgangers. Maar dat went snel. En wie zelf in een stad woont, vindt al helemáál alles vanzelfsprekend. De Rotterdamse theatergroep Hotel Modern heeft een voorstelling gemaakt waarin de stad weer iets bijzonders wordt. Op het toneel is met manshoge dozen – de verpakkingen van ijskasten en wasmachines – een wereldstad gebouwd. Er is niet één bepaalde stad in te herkennen. Er zijn wolkenkrabbers, maar bovenop zo’n torengebouw staan ineens weer kleine dorpse huisjes. ‘Het is een mengsel tussen Rotterdam, New York, Hong Kong en Zutphen’, zegt Pauline Kalker van Hotel Modern, die de voorstelling met haar medespelers bouwde en deze ook ‘bespeelt’.

Tussen die kartonnen bouwwerken laten de acteurs in Heden Stad het dagelijkse leven zien van de bewoners. Ze spelen die bewoners soms zelf: in zo’n doos past net het huishouden van één persoon. Maar het dozendecor is tegelijkertijd een soort maquette, waarin de acteurs als spelende kinderen de autootjes laten rijden en personages van alles laten meemaken. ‘Het is Madurodam,’ lacht Pauline Kalker, ‘maar dan beweegt in onze voorstelling alles.’ Het leuke is, dat de spelers daar onverwachte spullen voor gebruiken. De autootjes zijn pistoletjes, de stadsbus is een heel wit brood, ongesneden, en een stokbrood dient als vliegtuig. De voetbalsupporters zijn blikjes bier, maar voor hele nette mensen op een feestje gebruiken de spelers juist elegante parfumflesjes.

Er gebeuren soms nare dingen in de stad – de voetbalsupporters maken van alles kapot, een wanhopige banaan stort zich van een gebouw, en de mensen die we leren kennen in hun dozenhuisjes hebben best iets eenzaams. En toch is het een voorstelling waar de toeschouwers heel gelukkig van worden. Dat komt door de creativiteit van de spelers, die met deze voorstelling dan ook prijzen hebben gewonnen. Maar het komt ook doordat het publiek zich weer over de stad kan verwonderen, alsof ze er voor de eerste keer komt. ‘Het is een loflied op de stad’, zegt Pauline Kalker. ‘Als de stad de laatste tijd in het nieuws is, gaat het meestal over de negatieve kanten ervan – de angst, de misdaad, het gebrek aan ruimte. Maar wij laten zien hoe mooi het eigenlijk is dat er zo veel dingen dwars door elkaar gebeuren en dat de stadsbewoners zo dicht op elkaar samenleven. Met elkaar zijn we één groot levend wezen.’

Eigenlijk is de stad de hoofdrolspeler in deze voorstelling. Een uur lang maakt het publiek mee hoe de stad van sfeer verandert: hoe de drukte van de ochtendspits op gang komt, hoe magisch het is als ’s avonds de lichtjes aangaan, en hoe dan langzamerhand de stilte van de nacht weer neerdaalt. Met de onbevangen blik van een kind genieten van de eerste wittebrood-bus die de hoek om komt, die ervaring geeft Heden Stad weer terug aan elke volwassene die komt kijken.

2010

Net zoals in een echte metropool spoelt het stadsgewoel je onverhoeds en uit alle richtingen tegemoet. Tientallen dozen en doosjes amper hoger dan een enkel rijden op wieltjes, op voetjes, op hoefjes in de rondte. Stuk voor stuk in hun eigen tempo en motoriek; strompelend, marcherend, zwikkend, botsend, zwenkend, dribbelend, tollend. Anoniem, want de kartonnen voertuigjes hebben geen ramen. Voordat je er erg in hebt, zijn ze allemaal weer geruisloos verdwenen. Precies de bewoners van een stad.

De stad die gezelschap Hotel Modern voor hun maquettetheater Heden Stad bouwde, bestaat uit bordkarton van koelkastdozen en is torenhoog. Ook de toneelspelers zelf zijn onderdeel van de kartonnen stad. Met geluiden (stemmend orkest, geslurp, kerkklokken, tsjirpende vogels, verkeerslawaai) en tal van mechanisch of handaangedreven voorwerpen, brengen zij de stad tot leven. Ongesneden broden als autobussen, en kadetjes als auto’s wurmen zich in gezwinde spoed door de straten. Hoog in de lucht stijgt een stokbrood naar kruishoogte, ginds verandert een wapperende handschoen in een ommezien in een overvliegende en prompt schijtende meeuw stipt volgens Gerard Reve’s aanwijzing ‘niet uit spot maar door devotie want die vogel die dacht geld heb ik niet maar ik geef wat ik missen kan.’

’s Nachts treffen dreigend lallende bierblikjes elkaar voor een hooligan-slagpartij, werpt een desolate banaan zich van het hoogste flatgebouw, maken feëeriek belichte parfumflesjes in paarse, rode, blauwe gloed wufte wentelpasjes op een dakterras, en vindt beneden vanuit een duistere hoek de brute moord op een kuierende fles ketchup plaats. Daartussendoor, van schaakbordgrootte in een handbeweging naar de menselijke maat, spelen de acteurs kortstondige entr’actes. In de hele lengte van een flatgebouw huist een traag en zwijgend aardappelen schillende Kniertje, elders een vrouw die de wijnfles klokkend bemint. Een stedenbouwkundige verschijnt met een maquette en houdt een zalig inspraakkletsverhaal over een ‘moeilijke wijk die gefaseerd wordt platgegooid’ en over ‘laagbouw en bloembakken tegen problemen tussen Israëlische en Palestijnse jongeren’.

Hotel Modern heeft dit keer geen dwingende verhaallijn nodig teneinde de willekeur van een dag en een nacht in een stad op de staart te trappen. Waarom ze dat zo consequent in aanstekelijke geestigheid weten te doen? Omdat ze zo behendig, vindingrijk en quasi-terloops van handomdraai naar handomdraai weten te manoeuvreren.

2009