Een slagveld van potaarde, borstels en peterselie (reportage)
De groep Hotel Modern en Arthur Sauer herscheppen de Eerste Wereldoorlog akelig echt in een live animatievoorstelling, deels gebaseerd op soldatenbrieven. Ze gaan in Europa op tournee.
‘Gisteren is in Passendale een munitiedepot met honderden gifgasbommen uit de Eerste Wereldoorlog opgegraven. In 1917 is daar enorm gevochten’, zegt een bezoeker van cultureel centrum De Grote Post in Oostende. ‘Het dorp werd totaal verwoest. Mijn grootouders van moederskant woonden er. Ze vluchtten via Duinkerken naar Frankrijk. Er bestaat van de Eerste Wereldoorlog een beetje een geromantiseerd beeld, maar het moet een hele strijd zijn geweest.’ Het is precies die hel van modder en vuur die de Rotterdamse groep Hotel Modern en Arthur Sauer even later in hun live animatievoorstelling De Grote Oorlog herscheppen. Soldaten rennen voor hun leven, terwijl links en rechts de bommen inslaan en het landschap wordt verwoest. De gruwelen van de oorlog spelen zich af op een groot filmscherm. Tegelijkertijd is op het podium te zien met welke onthutsend eenvoudige middelen de groep de oorlog tot leven brengt. Twee acteurs maken van potaarde, borstels en peterselie een landschap van loopgraven, struiken en bomen, zetten er speelgoedsoldaatjes in en gaan daar vervolgens met hun handen, een plantenspuit en een gasbrander in te keer. Met camera’s filmen ze de verwoestingen. Op het filmdoek wordt alles uitvergroot. Eveneens zichtbaar op het toneel is een Gerauschmacher (‘geluidsmaker’), die met apparaatjes, geluidssamples en zijn stem het zuigen van modder, het sissen van gifgas en de explosies van bommen nabootst. Beelden en geluiden worden aaneengeregen tot een verhaal door fragmenten uit brieven van soldaten, die de acteurs voorlezen.
De voorstelling ontstond dertien jaar geleden op een organische manier. Beeldend kunstenaar en maquettemaker Herman Helle had met theatermakers Arlène Hoornweg en Pauline Kalker, de oprichtsters van Hotel Modern, een voorstelling gemaakt over een miljoenenstad (Heden Stad) en wilde nu een voorstelling maken waarin een maquette van een veranderend landschap een hoofdrol zou spelen. Geluidenmaker en componist Arthur Sauer, die al met de groep had samengewerkt, stelde voor dan ook alle geluiden live te brengen. De groep ging onderzoek doen naar de Eerste Wereldoorlog en kreeg via een vriend een pakket oude brieven in handen van een Franse soldaat, Prosper, die in de loopgraven had gevochten. Hoornweg: ’Zijn brieven vormen de rode draad door de voorstelling, aangevuld met verhalen van soldaten uit andere landen.’ Ook nam de groep een kijkje op plekken waar de oorlog had gewoed, zoals Ieper en Verdun. Sauer: ‘Er waren kraters van bominslagen en er was een plek in de Champagne die zo hevig was gebombardeerd dat ze de plek niet meer hadden opgeruimd, maar met prikkeldraad hadden afgezet. Er staken zelfs Duitse soldatenschoenen uit de grond.’ De voorstelling was van meet af aan een succes. Het publiek stroomde toe, recensenten waren lovend. Kester Freriks schreef destijds in deze krant: ‘Het is net echt. Het is kunst, vorm. Fictie zelfs. Mosterdgas ruist als het afstrijken van een lucifer. Het is de enig juiste stijl om het onvoorstelbare draaglijk te maken.’
Live animatie is sindsdien de vaste speelstijl van Hotel Modern. Het gezelschap maakte nieuwe voorstellingen. Zoals Kamp over de Tweede Wereldoorlog en Garnalen Verhalen over de mensheid – geboorte, sport, werk, kunst, wetenschap, ontspanning – maar bleef ook De Grote Oorlog herhalen, in theaters en op festivals overal ter wereld. ‘Wij zijn een echt repertoiregezelschap’, zegt Hoornweg. ‘We hebben nu zes voorstellingen die we door elkaar heen spelen in allerlei landen. In dit herdenkingsjaar is er extra veel vraag naar De Grote Oorlog. We gaan nu zes maanden op tournee door België, Frankrijk, Engeland, Duitsland en Nederland. En misschien volgen wel nog meer landen.’ Om aan de grote vraag in het buitenland te kunnen voldoen, heeft Hotel Modern drie extra acteurs ingewerkt, freelancers die een groot deel van de tournee doen. ‘Wij kunnen zelf niet zo lang weg van huis’, zegt Hoornweg. ‘Niet alleen omdat we kleine kinderen hebben, maar ook omdat we in Rotterdam moeten werken aan nieuwe voorstellingen.’ Geluidsmaker Sauer probeert wel zoveel mogelijk voorstellingen in het buitenland zelf te doen, al heeft hij voor de zekerheid een vervanger ingewerkt. Sauer: ’De timing van beeld en geluid is in deze voorstelling heel belangrijk. Voor de nieuwe acteurs is het prettig dat er iemand meewerkt die de voorstelling al honderden keren heeft gespeeld en die precies weet wat er op welk moment moet gebeuren.’
De Grote Oorlog is al dertien jaar oud, maar maakt nog altijd veel indruk, waar ter wereld Hotel Modern hem ook speelt. ‘Het beeld van de oorlog dat wij scheppen, is universeel’, zegt Hoornweg. ‘We traden niet zo lang geleden op in Kaïro. Het theater stond vlak bij het Tahrirplein. Een jonge Egyptische vrouw deed de ondertiteling. ‘Ze raakte hevig geëmotioneerd toen ze de voorstelling zag, omdat die associaties opriep met het geweld op het plein. En in Frankrijk was er een vrouw die in tranen uitbarstte omdat de voorstelling haar deed denken aan het bombardement op Londen, dat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog had meegemaakt.’
Ook in Oostende, dat in de Eerste Wereldoorlog een basis was voor Duitse duikboten, maakt de voorstelling veel indruk. Het Vlaamse publiek kijkt stil toe en wordt na afloop op het podium uitgenodigd om de maquettes te bekijken en na te praten. De man wiens grootouders naar Frankrijk vluchtten, blijft zitten op zijn stoel. Hij moet even bijkomen. ‘Ik ging helemaal op in het verhaal. Je weet dat het niet echt is, maar tegelijkertijd voelt het wel zo.’
28-03-2014
