Ingenieus poppenspel heeft geen woord nodig
De speelvloer laat niets te raden over: links barakken achter prikkeldraad, rechts officiersverblijven met de poort waarboven in sierletters ‘Arbeit Macht Frei’ staat, midden de treinrails met spoor dat doodloopt.
De maquette van concentratiekamp Auschwitz is kniehoog, de gevangenen en bewakers zijn poppetjes van klei en ijzerdraad zo groot als een winterpeen.
Tussen en over de gebouwen van dit miniatuur-Auschwitz manoeuvreren levensgroot de drie leden van het gezelschap Hotel Modern. Beeldend kunstenaar Herman Helle en de actrices Pauline Kalker en Arlène Hoornweg. Ze schuiven met de poppetjes, rangschikken ze voor een massaal appèl, laten ze met touwtjes en latjes kruiwagens vervoeren, vrachtwagens langsrollen of zand scheppen met schopjes kleiner dan het kleinste theelepeltje.
Toch is uiterst nauwkeurig te zien wat die honderden priegelende poppetjes daar allemaal aan het doen zijn. Gebukt of geknield in de maquette filmt Helle met een vingercamera hun verrichtingen, die op de achterwand worden geprojecteerd. Links op het toneel staat al een crematorium van karton, besmeurd als was het verbrand menselijk vet, maar dat verbrandingshuisje volstaat kennelijk niet. Er pal achter wordt een tweede gebouwd: katrolletjes laten touwtjes vieren. en trekken een tweede verbrandingstoren met een bons verticaal. ’Zo, die staat’, zou in het toneelscript hebben kunnen staan. Maar in het poppenspel en de animatiefilm Kamp valt nog geen woord. Eerder verbeeldde Hotel Modern met De Grote Oorlog in theatraal miniatuur de verschrikkingen in de loopgraven van ’14-’18. De grootvader van actrice en vormgeefster Pauline Kalker, werd in Auschwitz vermoord. Kalker: “Hij zal nooit weten dat ik besta. Maar ik moet dit toch voor hem doen, ik moet weten hoe het daar was.”
Zonder omhaal en zonder ook maar een sprankje suggestie zit de camera er met de vingertoppen bovenop als de mini-gevangenen (van wie velen nog in galakostuum) met hun laatste trein aankomen, worden vergast en aan de lopende band de ovens worden ingeduwd zoals granaten in een geschut worden geschoven.
De speelsheid van het poppenspel is vanaf het begin in grimmigheid gedompeld: hologig en met verwrongen monden schokwandelen de slachtoffertjes hun dood tegemoet. Hoewel het poppenspel en de verfilming elkaar geraffineerd en ingenieus in evenwicht houden, is het toch de maquette zelf die het krachtigste verhaal vertelt. Samen met de summier weerklinkende roep van nachtvogels als het kartonnen concentratiekamp zich op de ielige zoeklichtjes na, in tomeloze stilte en duisternis onderdompelt.
17-11-2015
