‘Kamp’ maakt je tot voyeur en vooral tot morele getuige
13 april 2024 Friesch Dagblad
Ze zijn ongeveer anderhalve dag bezig geweest met het opbouwen van het decor. De actrices Pauline Kalker, Arlene Hoornweg en beeldend kunstenaar Herman Helle van de Rotterdamse theatergroep Hotel Modern. Samen met hun medewerkers.
Minutieus werden de tientallen barakken van eenvoudig karton neergezet. Met en zonder verlichting. Eén voor één. Dan het prikkeldraad tussen de barakken en langs de wegen (Lagerstrasse) naar de gaskamers, de treinrails met de trein die door het lugubere en iconische poortgebouw van Auschwitz-Birkenau de onschuldige slachtoffers laat eindigen bij de Judenrampe. De verbrandingsovens, de SS-ontspanningsruimte, de toegangspoort van Auschwitz I met de beladen woorden Arbeit Macht Frei. En de vele, vele gevangen. Rij aan rij.
Poppetjes zijn het. Elk poppetje is uniek, gecreëerd met behulp van een stukje ijzerdraad, met een gezicht van was en gekleed in een flard van grijs gestreepte stof. Kortom: een maquette van het vernietigingskamp Auschwitz zoals dat tussen 1942 en 1945 op industriële wijze miljoenen Joden, Roma en Sinti en Polen doodde en verbrandde.
De voorstelling Kamp begint met onschuldige vogelgeluiden die abrupt overgenomen worden door het bombastische Horst Wessellied, het clublied van ‘die braune Welle’. Wie het dan nog niet doorheeft: we zijn ontegenzeggelijlc in Auschwitz tijdens de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog. Met vinger- en mini camera’s lopen de acteurs op sokken door het kamp als heimelijke koorddansers die een choreografie van het geweten uitvoeren. Zo filmen ze de
gevangenen en de kampbewakers heel gedetailleerd en globaal met een totaalshot van veraf; hun dagelijks leven in het kamp, hun lijden, hun vernietiging.
De beelden worden geprojecteerd binnen een verouderd fïlmkader op de achterwand van het toneel en ze schrijven op die manier het verhaal met hun eigen grammaticale regels. Het bekende verhaal dat al zo vaak in films, toneelstukken, boeken en musicals is verteld. Jaar in, jaar uit. Vooral in Nederland rondom deze tijd.
Hartverscheurend
Maar de ‘simpele’ wijze waarop Hotel Modern dit gruwelijke vernieti gingsverhaal vertelt, is en blijft hartverscheurend. Er hangt dan ook vanaf het begin een stille ontroeren
de treurnis in de zaal die respect ademt. Dat respect wordt – terecht zo groot dat het publiek na afloop nauwelijks durft te applaudisseren. Respect voor wat de kunstenaars laten zien, hóe ze het laten zien maar vooral ook respect voor de slachtoffers – de eenvoudige, onschuldige poppetjes – die Hotel Modern presenteert als echte karakters met een eigen gezicht.
Tussen de camera en de geprojecteerde beelden word je als toeschouwer gedwongen afstand te nemen. Maar je realiseert je voortdurend het drama dat zich daar heeft voltrokken op een volslagen onmenselijke wijze. Het realisme dat ze tonen en jou één op één laten ervaren, bij voorbeeld hoe lichamen door het Sonderlcommando in de gasovens worden geschoven nadat ze zijn vergast met Zyklon B, komt zo dichtbij dat je je als het ware verraden en betrapt voelt bij je doorgaans makkelijke manier van wegkijken als het om dit soort gruweldaden gaat. Je verwordt tot een voyeur maar ook tot een morele getuige die dit alles niet kan ontkennen.
Banaliteit van het kwaad
De voorstelling confronteert je met waar wij mensen toe in staat zijn. Daarmee spiegelt Kamp niet alleen het verleden, maar ook het schurende heden. Daarbij speelt het realistische geluidsontwerp ook een cruciale rol. Het functioneert als soort hartslag van de normaliteit waarin dit allemaal kon gebeuren. Tegelijkertijd hoor je daarin ook de angstschreeuw dat het niet normaal was, dat het niet normaal is: de banaliteit van het kwaad.
Hotel Modern treedt met deze voorstelling al jaren op. In binnen en buitenland. De taal waarmee ze spreken, is de beeldtaal en die is universeel. Overal even indrukwekkend, overal even succesvol. Ze mengen in Kamp beeld, geluid, filmanimatie en miniatuur poppenspel tot een wereld op zichzelf met een echolcamer van het besef van goed en kwaad. Magnifiek, verstild, adembenemend mooi.
De onlangs verschenen film ‘The zone of interest’ met zijn eveneens indrukwekkende dagelijkse beelden over Auschwitz’ eerste kampkommandant Rudolf Höss, werd genomineerd voor vijf Oscars. Hij won er twee. Kamp krijgt wat mij betreft ook vijf nominaties voor beste regie, geluid, scenario, beeld en voorstelling. En ondanks het feit dat Kamp historisch en topografisch niet helemaal klopt, worden die nominaties als het aan mij ligt omgezet in vijf Oscars.
