Of er wat aan te merken is op de jongste voorstelling van Hotel Modern? O jawel. Het kost te veel moeite om in het fragmentarisch opgebouwde De Baard van God zo veel coherentie te ontdekken dat het echt één voorstelling wordt. Qua themakeuze is de puzzel minder lastig. Verlies, dood en vergankelijkheid komen steeds terug.

Klinkt loodzwaar. De lichtvoetigheid, de humor en de unieke vorm die het Rotterdamse gezelschap voor zijn productie(s) kiest, regelen echter een loepzuivere balans tussen de lach en de brok in de keel. De speelvloer is bezaaid met ingenieus opgebouwde miniatuurdecors, eventueel bewegend op lopende band, met ultrakleine poppen, waar de acteurs gewapend met een vingercamera langstrekken om ze in beweging te zetten, te filmen, en het resultaat ‘live’ groot te projecteren. Terwijl ze het verhaal vertellen, verzorgt muzikant Arthur Sauer, met samples en hoorspelachtige soundscapes de begeleiding. Superieur getimed.

Het publiek kijkt dus naar de making of en het resultaat ineen. Dat laatste is verbluffend indringend. Het verhaal dat actrice Pauline Kalker op video haar (inmiddels overleden) vader laat vertellen over de lotgevallen van zijn ouders, en ook de geschiedenis van Arlène Hoornweg en haar ouders, van wie de vader overlijdt als ze nog jong is, drukken je stevig in je stoel.

Onderweg zijn er absurdistische intermezzo’s, zoals Sauer die een maf homo-erotisch lied zingt volgens het Spinvis-timbre (parodie?). Herman Helle, beeldend kunstenaar, brein achter de vormgeving, brengt een dolkomische satire op het scheppingsverhaal. Hij hangt daarbij de baard om van God. Die zou een rol krijgen in de voorstelling maar is in de montage gesneuveld. Wellicht dient zijn universele absentie, zijn niet-bestaan, als katalysator van de verbeelde aardse droefenis. Best ingewikkeld dus!

13-04-2013

Op de vlakke vloer van de Kleine Zaal van de Rotterdamse Schouwburg staat een rond tafeltje, temidden van tal van onbekende constructies. Die tafel, waarop een blad met glazen rode wijn, wordt weergegeven op een tv-scherm rechts achter in de hoek. Er waait een stevige wind. Vage figuren schuiven rond.

‘Hartelijk welkom,’ zegt actrice Arlène Hoornweg ter introductie. ‘We presenteren vanavond een boeket bloemen,’ op een scherm verschijnt de afbeelding van een boeket en later steeds de andere voorwerpen, ‘een doos bonbons van diverse soorten chocola, een fruitschaal met verschillende vruchten, een koektrommel met biscuitjes en andere lekkernijen, een bus die door de nacht rijdt met verschillende passagiers, nu even samen, straks weer uiteengaand, een verhalenbundel met onderscheiden verhalen.’

Je kunt dus niet zeggen dat je als toeschouwer niet gewaarschuwd bent als Arlène het foto-album van haar ouders Leo en Tilly presenteert en een interview aankondigt met de oorlogsbelevenissen van grootvader Joost (onderduiknaam Joop). de mededeling dat we passagiers zijn in een Boeing 747 vormt een tweede waarschuwing. Wijn voor de businessclass en ‘Goede vlucht’ van de roodgedopte stewardess. Je kunt dus enige turbulentie verwachten.

De idee om het publiek te zien als passagiers op een trip in een bus of vliegtuig, waarbij verschillende bestemmingen worden aangedaan, had een leidraad kunnen zijn om al die verschillende scènes, die Hotel Modern ons presenteert aan elkaar te knopen, als die idee ook theatraal was omgezet. Nu blijft het bij een aankondiging aan het begin en visualisatie aan het eind van de voorstelling. De tussenstops worden niet duidelijk als zodanig gemarkeerd, met als gevolg dat een rode draad, die al die verschillende parels tot een snoer had kunnen binden, ontbreekt. Want de baard van God is er echt met de haren bijgesleept. Dat is een vrolijk intermezzo, waarbij heel originele en fraaie video’s een verrassende visie op de schepping geven, maar totaal los staat van de voorafgaande horrorbeelden uit Auschwitz of de volgende beelden van familie- en kinderbelevenissen. Mij bekroop even de onfatsoenlijke gedachte dat de ellende van Wereldoorlog II onderhand wel voldoende in film- en theaterensceneringen is uitgeput. Wat niet wegneemt dat we ook nu weer gespannen zitten te kijken naar de onderduikperiode en gevangenname van een joods gezin. En toch maakten de droevige gebeurtenissen in een doorsnee huishouden: een simpele opname van een kind dat tegen een dood vogeltje aanloopt en de reactie van de moeder daarop, bijvoorbeeld, meer indruk. De huiselijke dialogen zijn zo klassiek waarheidsgetrouw en worden zo levensecht voorgedragen dat de beleving je recht naar hart en keel vliegt.

Het is een echte Hotel Modern-voorstelling zoals we die kennen van De Grote Oorlog, Garnalen Verhalen en Kamp. De onbekende constructies bij de aanvang van de voorstelling blijken in het volle licht maquettes te zijn van huiskamers, een gevangeniscel of een treinwagon vol joden op weg naar het vernietigingskamp. De vingercamera brengt de details, zoals de helder vormgegeven koppen, door uitgekiende beweging moeiteloos tot leven. Het effect van een tornado wordt door de rondvliegende speelgoedauto’s en brokstukken realistisch benaderd. Misschien moet je zeggen: meta-realistisch, want je beseft dat het opnamen van speelgoed zijn en tegelijkertijd komt de storm als een werkelijkheid op je af. Dat geldt ook voor de schuivende panelen die de indruk wekken dat de Studebaker, waarmee de vader van opa Joost vluchten wil, langs de gevels van de Laan van Nieuw Oost Indië rijdt, illusie maar toch reëel.

Bij de rijen huizenblokken, die op de lopende band worden gezet als een circulair paraderend legerkorps werkt dit meta-realisme zelfs komisch. De dubbele bodem van net-echt en illusie wordt zichtbaar. De ondersteuning door het instantgeluid en de dito muziek vormt een doorslaggevend element ten behoeve van de werkelijkheidssuggestie. Arthur Sauer tovert op keyboard even makkelijk Chopin als live brekend glas uit zijn hoge hoed. Het teamwerk en de soepelheid waarmee dit gecompliceerde geheel van achtereenvolgende scènes wordt gepresenteerd dwingt grote bewondering af. Je zou graag met je neus op de handelingen van de spelers willen zitten om de draden van dit bewegingsmechanisme te kunnen volgen. Eigenlijk zou er een tweede scherm op het podium moeten hangen om die kunsten te kunnen afkijken.

Samenvattend: een bewonderenswaardige voorstelling in de eerbiedwaardige Hotel Modern-traditie, die nog kan winnen door de samenhang te versterken en vreemde elementen als de baard van God of een croonende Zuid-Amerikaanse zanger in te passen in het geheel, of gewoon te bewaren tot een volgende keer.

2013

“Deze voorstelling is als een boeket bloemen, vol met verschillende soorten.” Zo legt één van de spelers aan het begin van de voorstelling De Baard van God de opbouw van het stuk uit. Deze voorstelling bestaat inderdaad uit diverse verhalen, waarin we voor de theatergroep Hotel Modern bekende thema’s terugvinden zoals de Tweede Wereldoorlog en troost. Deze diversiteit leidt tot in en in trieste scènes, maar ook tot lichte en absurdistische momenten. En dat bereikt de groep met ‘alleen maar’ kleipoppetjes en maquettes.

Het bijzondere aan Hotel Modern is dat in hun voorstellingen niet de spelers, maar kleine figuurtjes gemaakt van klei de hoofdrollen vertolken. De ‘levende’ acteurs bewegen de poppetjes binnen de maquettes op het podium. Tegelijkertijd worden deze scènes gefilmd en geprojecteerd op een groot scherm. Wie denkt dat deze levenloze poppen je niet kunnen raken heeft het mis. Door slim gebruik van geluid, licht en tekst komen de verhalen stuk voor stuk tot leven, en je gaat je al snel identificeren met de poppetjes.

In een van de verhalen die verteld wordt kijkt een oude man terug op de Tweede Wereldoorlog. Zijn verhaal is vooraf opgenomen en wordt afgespeeld tijdens de voorstelling, terwijl de acteurs met de poppetjes voor de visuele invulling zorgen. Zo horen en zien we hoe hij moest onderduiken bij een gezin en hoe zijn moeder wordt verraden. Het meest indringende deel van dit verhaal is echter als zijn vaders geschiedenis in beeld wordt gebracht. Het figuurtje dat de vader van de oude man verbeeldt, wordt op de trein naar een concentratiekamp gezet. Door de schemerige en bewegende belichting maakt het geheel een obscure en onheilspellende indruk van de mensen die willoos hun lot tegemoet gaan. Dit is een goed voorbeeld van de gedetailleerde uitwerking van de scènes, waardoor de verhalen een grote impact hebben. Helemaal emotioneel wordt het als vervolgens te zien is hoe het lijk van de arme vader wordt verbrand, terwijl de oude man zich snikkend de laatste woorden van zijn vader herinnert: ‘Be a man’.

Gelukkig bevat De Baard van God ook lichte en absurdistische scènes, bijvoorbeeld als één van de acteurs vertelt hoe de voorstelling aan zijn naam komt. De scènes waarin God eigenlijk meespeelde zitten namelijk niet meer in de voorstelling, alleen zijn baard is – letterlijk – nog overgebleven en te zien in het stuk. Wel kan er gelachen worden om de home-video’s die ‘God’ gemaakt heeft van de schepping. Hierin is op een simpele maar grappige manier te zien hoe ‘God’ de aarde creëert.

Alles aan De Baard Van God laat zien met hoeveel liefde deze voorstelling is gemaakt. Het enorme oog voor detail in de maquettes, de geluidseffecten en de muziek, belichting, camerawerk en decor zijn perfect op elkaar afgestemd om de verhalen tot leven te brengen, en dat lukt dan ook overtuigend. Of een verhaal nou grappig, absurd of droevig is, er is geen moment dat Hotel Modern je niet kan overtuigen van de authenticiteit van de emoties daarachter.

25-12-2012

Met kartonnen huisjes, camera’s, miniatuurauto’s en geluidseffecten een heel verhaal vertellen, laat dat maar aan Hotel Modern over. Sinds het indrukwekkende De Grote Oorlog heeft het trio makers een bijzondere theatervorm geïntroduceerd waarin het met maquettes, voorwerpen en camera’s een kleine wereld met grote verbeelding oproept. Zo ook in hun nieuwe voorstelling De Baard van God. Maar is dat genoeg?

In de eerste scène introduceert actrice Pauline Kalker de voorstelling als een gemengd boeket bloemen, of als een doos bonbons met verschillende smaken, of als een bus passagiers, allen met een andere afkomst en een andere bestemming maar voor dit moment bij elkaar gebracht.

Zo zijn ook de verhalen in De Baard van God bij elkaar gebracht. De twee belangrijkste verhalen zijn die over de vader van Kalker en over de ouders van Arlène Hoornweg. In het eerste verhaal horen we de vader op een geluidsband vertellen over de oorlogsjaren en het onderduiken. De man klinkt oud en astmatisch en hij breekt bij de dood van zijn vader. De herinnering wordt door de drie spelers (Kalker, Hoornweg en Herman Helle) en muzikant Arthur Sauer tot leven gebracht door het live animeren van poppetjes.

Het tweede verhaal begint met een stop motion filmpje waarin een geanimeerde versie van Hoornweg het huis van haar moeder opruimt, na haar overlijden. Dit leidt tot een live geanimeerde flashback in verschillende maquettes naar een jeugd met spelen op de huiskamervloer, in bed luisteren naar het pianospel van moeder maar ook het vroege overlijden van vader.

Het blijft een fascinerend gegeven. Je ziet de drie spelers in de weer met camera’s, voorwerpen op poppenhuisformaat, lampjes, kartonnen flatgebouwen en miniatuurmensjes. Tegelijkertijd zie je het resultaat geprojecteerd op een groot scherm. Je ziet Kalker en Hoornweg in de weer met tweedimensionale decorstukken met afbeeldingen van huizen en Herman die een auto vasthoudt, maar op het scherm zie je de auto door de straat rijden. Je trapt er met open ogen in en wordt meegezogen in een verbeelde wereld, waarvan je ziet hoe die illusie tot stand komt.

Het vakmanschap van Hotel Modern en de unieke vorm waarmee het over de hele wereld zijn voorstellingen speelt staat buiten kijf. Ook in De Baard van God zijn er treffende beelden, grappige observaties en ontroerende momenten. Toch wringt er iets. Want meer dan een aantal treffende beelden, grappige observaties en ontroerende momenten wordt het alles bij elkaar niet. Toch werkt de voorstelling uiteindelijk wel, maar ze blijft slechts in beperkte mate hangen.

20-12-2012

God zou eigenlijk ook meedoen aan deze voorstelling, vertelt Herman Helle. Maar uiteindelijk zijn alle scènes waarin hij voorkwam geschrapt uit De Baard van God. In een koffertje bewaart Helle nog wel, inderdaad, zijn mottige witte baard. En hij heeft een paar leuke homevideo’s van de schepping. Daarin pelt en plet ‘God’ een banaan, maar doordat dat achterstevoren wordt afgespeeld, lijkt het alsof Hij uit een bergje prut de perfecte banaanvorm, mèt bijpassend jasje, te voorschijn tovert.

Het is een hilarisch intermezzo in de nieuwe voorstelling van gezelschap Hotel Modern, internationaal vermaard om hun ingenieuze werkwijze, waarin met poppenhuisjes en vingercamera’s verbluffend waarachtige werelden worden gecreëerd.

Imposante poppenscènes zijn er ook weer in De Baard van God. Als we een interview horen met de vader van actrice/theatermaker Pauline Kalker, worden zijn oorlogsverhalen met live poppenspel werkelijkheid gemaakt. Op beklemmende wijze verbeeldt een doosje volgepropt met wassen popjes een jodentransport. Een andere persoonlijke geschiedenis, van actrice Arlène Hoornweg, wordt prachtig melancholiek geïllustreerd aan de hand van ‘flashbacks’: een grote boom wordt vervangen door een klein boompje om te tonen dat we terug gaan in de tijd.

Andere scènes zijn minder geslaagd, zoals een ietwat onsmakelijk lied van muzikant Arthur Sauer over zijn verlangen naar een dikke Braziliaanse minnaar. Ook de vliegtuig-metafoor die het raamwerk van de voorstelling vormt, overtuigt niet. De afzonderlijke fragmenten bouwen niet op tot één verhaal. Het blijft bij het aftasten van thema’s als tijd, vergankelijkheid, sterven en troost; soms meer, soms minder geslaagd. Toch jammer dat God niet meedeed.

24-12-2012

Hartverscheurende verhalen, met kille precisie uitgebeeld door kleifiguurtjes: Het ‘boeketje’ verhalen van Hotel Modern is deze keer persoonlijker, de emoties herkenbaarder. Diep ontroerend surrealisme.

Er klinkt gehuil van een oude man tijdens De Baard van God, de nieuwe voorstelling van de Rotterdamse maquette theatergroep Hotel Modern. De man is te horen op band. Met een krakende stem vertelt hij over de laatste dagen van zijn vader, die werd verraden en opgepakt door de Duitsers en tenslotte in een concentratiekamp zijn laatste adem uitblies. Tegelijkertijd verbeelden drie spelers op het toneel deze scènes door middel van live-animatie (met maquettes, kleipoppetjes en minicamera’s). De combinatie van de geëmotioneerde vertelstem en de kille precisie waarmee ze alles uitbeelden, maakt het verhaal hartverscheurend.

Deze vertelling is er slechts één uit het ‘boeketje’ dat De Baard van God is, zo introduceert speler Pauline Kalker met enige ironie haar voorstelling. Terugkerende thema’s in dit boeketje zijn: de dood, rouw en vergankelijkheid. Die thema’s zullen niet als een verrassing komen voor mensen die bekend zijn met het werk van Hotel Modern. De groep maakt al vijftien jaar troostend liveanimatie-theater over loodzware onderwerpen als oorlog en genocide (in hun klassiekers De Grote Oorlog en Kamp) of zelfs het einde van de mensheid, zoals vorig jaar in de ‘apocalyptische revue’ Vliegboot Moederschip. Consequent beelden Arlène Hoornweg, Pauline Kalker en Herman Helle hun fantasieën over dood en verwoesting uit door schattige poppetjes te filmen in kleine filmsets van aan elkaar gelijmd karton en andere oude rommel. Dat contrast karakteriseert het soms diep ontroerende surrealisme van de groep.

In De Baard van God zoeken ze de dood dichter bij huis op. De verhalen zijn dit keer persoonlijker, de emoties herkenbaarder. Kalker introduceert de huilende man op band als haar inmiddels overleden vader. In een ander verhaal uit het boeket speelt een klein meisje met dezelfde voornaam als Arlène Hoornweg een hoofdrol. De kleine Arlène zit op een dag in de woonkamer te spelen, terwijl een familietragedie zich voltrekt in een aangrenzende kamer. Vanuit het perspectief van het kind volgen we de verdrietige gebeurtenissen, die uiteindelijk een heel leven omspannen.

Muzikant Arthur Sauer speelt ondertussen Chopin. Soms is het op het randje van sentimenteel, soms raken de beelden diep. Ter afwisseling zijn er enkele absurdistische intermezzo’s, waarvan de leukste gespeeld wordt door Herman Helle. Hij legt uit dat God aanvankelijk ook zou meedoen aan deze voorstelling, maar dat al zijn scènes om uiteenlopende redenen in de montage gesneuveld zijn. Wat hij wel kan tonen, is een vieze aftandse baard, die God heeft achtergelaten. De gortdroge toon waarop Helle dit vertelt, is nog het grappigste.

En effectief. Na zo’n lollige onderbreking komt de al even goddeloze wereld van Hotel Modem, waarin minimensjes ploeteren en trachten te overleven, des te harder aan.

20-12-2012