“Iedereen klaar? Attentie camera… brandende vlinder NU!” In de repetitieruimte van Hotel Modern worden de acties tot op de seconde getimed. Handelingen worden van dichtbij gefilmd met minicamera’s en op groot scherm geprojecteerd. Ze werken aan De Ring, nu nog met een oefen-cd, maar straks met de musici van het Nederlands Blazers Ensemble (NBE). Artistiek leider Bart Schneemann liet Wagners beroemde cyclus ‘Der Ring des Nibelungen’ bewerken en zo werd zeventien uur muziek teruggebracht tot een kernachtige 90 minuten. Hoe is dat mogelijk? “Het lijkt een onzinnig plan, maar we vinden het leuk om fris tegen muziek aan te kijken. In het Wagnerjaar 2013 krijgt het genie Wagner al ruimschoots de aandacht die hij verdient. Vaak zijn het megalomane producties waar tientallen dramaturgen en dirigenten bij zijn betrokken, voor de Ring zijn zelfs hele gebouwen neergezet. De manier waarop wij ermee omgaan is eigenlijk net zo megalomaan, maar we willen er met nieuwe ogen naar kijken. We willen iets maken dat er toe doet, op een podium in het hier en nu.”

Schneemann was al bekend met het werk van Hotel Modern en zag in hen de ideale partners om dit project te realiseren. Arlène Hoornweg: “We waren meteen enthousiast, werken met een live ensemble was een lang gekoesterde wens. Al voor we De Grote Oorlog maakten liepen we rond met dat idee, maar destijds werd het ons afgeraden. Reizen met een orkest is duur, je kunt maar een paar keer spelen. We vonden het dus onwijs leuk, dat we nu hiervoor werden gevraagd. Nog niet eerder werkten we vanuit een vaststaand libretto. We maakten een heel precieze choreografie op de muziek, het luistert allemaal heel nauw. Gelukkig hebben we een souffleur, die ons tijdens het spelen aanwijzingen geeft, vanuit de muziek.”

In hun theatrale verbeelding van Wagners mythische wereld geen goden, nevelingen en dwergen. Het toneelbeeld wordt in beslag genomen door reusachtige kasten vol weelderige planten, spinnenwebben en onderwaterwerelden. Samen vormen ze de habitat van deze Ring, een fantasierijke en natuurgetrouwe insectenwereld. Hoornweg: “We wilden dit niet met poppetjes doen, dan blijf je vast zitten in de anekdotiek. We hebben de muziek beluisterd en de verhaallijnen bestudeerd en zijn van daaruit gaan denken. De muziek moest de leidraad vormen, maar uiteraard komt de ring ook in onze versie voor, net als de natuurelementen en grote thema’s als liefde, geweld en machtswellust. Op een gegeven moment kwam Herman Helle ineens met het idee om de personages uit insecten te laten bestaan. Toen hadden we een ingang gevonden. De insectenwereld heeft alles in zich, het is een nare wereld, maar ook prachtig, mythisch bijna. We hebben veel tijd besteed aan research, documentaires bekeken en gesproken met entomologen. De insectenwereld is wonderschoon, maar ook gruwelijk. Onze insectenpersonages kunnen dus net zo goed ontroerend en schattig zijn, maar ook heel naar. De afstand die we er als mens toe hebben kan vervreemdend, bijna surrealistisch werken en daardoor ontstaat een mooie, respectvolle parallel met de wereld van Wagner.”

Hoe kijkt de wereld van de klassieke muziek aan tegen deze aanpak? Schneemann; “In de klassieke muziek zijn er veel tradities, daar is niets op tegen, maar er staat vaak een muur omheen. Instituten veranderen in aanleg nu eenmaal niet snel, minder snel dan de samenleving zelf. Sommigen vinden dat je niet aan Wagner mag komen, hij schreef immers bij elke scène precies hoe het eruit moest zien. Onlangs was ik uitgenodigd om voor een zaal vol kenners en liefhebbers over zijn werk te praten. Ik zei dat ik niet op alle fronten van Wagner houd. Toen ik daarna vertelde over de vorm die we hebben gekozen vonden ze dat zo belachelijk dat ze begonnen te ginnegappen. Het idee dat je dit heilige huis gaat verbeelden met insecten, dat Wotan door een tor wordt gespeeld, daar kon niemand zich iets bij voorstellen. Maar wat we doen is niet bedoeld als een statement. We zochten een hedendaagse vorm en een theatrale verbeelding. Het blijft wel een opera. En de kern, het geniale van de muziek komt absoluut naar boven.”

En hoe is het voor theatermakers om samen te werken met musici, is het een andere wereld? Hoornweg: “Dit is allemaal nieuw voor ons, het is een spannende onderneming. Er zijn uiteindelijk maar een paar dagen om samen met het NBE te repeteren. Wij moeten dan al helemaal klaar zijn, dat is anders dan dat we gewend zijn. Musici repeteren niet zoals theatermakers, ze bereiden zich thuis voor en komen pas in de laatste dagen bij elkaar. Wij werken al maanden samen. Het zijn echt verschillende culturen – misschien schrikken we ons lam als we straks tussen de blazers staan,” lacht ze.

2013

Siegfried ist ein Käfer – ein goldener immerhin. Der Held der Geschichte hebt sich also durchaus ab von all den Raupen, Faltern, Käfern und Ameisen, in deren Welt die Holländische Truppe Hotel Modern mit Unterstützung des Niederländischen Bläsersensembles Richard Wagners ‘Ring der Nibelungen’ versetzt. Nicht nur Figuren und Schauplätze des bis zum 16 Stunden dauernden Epos’ schrumpfen die innovativen Künstler; auch Wagners Komposition dampfen sieordentlich ein: Als Der Ring in 90 Minuten brachten die Bregenzer Festspiele den ursprünglich vierteiligen Opernzyklus aud die Bühne. Er war am beiden Abenden ausverkäuft.

‘Der Ring’ spielt also im Reich der Insekten. Warum auch nicht? Herman Helle von Hotel Modern ist der Meinung, die Figuren der Nibelungen-Sage seien nicht weniger bösartig als Insekten. Auch sie kämfen um Macht und Herrschaft und scheuen vor grausamer Vernichtung nicht zurück. Und wie das Personal aus Wagners Welterklärungs-Mythos sind als den ewigen Kreisläufen unterworfen; sie paaren sich, gebären, sterben; sie fressen und sie werden gefressen.

Schön bei den Aufführungen der Rossini-Oper Moses in Ägypten im Festspielhaus schufen die Künstler von Hotel Modern mit ihrem mit Live-Kameras auf riesige Flächen projizierten Puppenspiel beeindruckende Szenerien. Für den ‘Ring’ kreierten sie das Ganze: dachten sich Alberich als Käfer aus, die Rheintöchter als Quallen – in einem kleinen Aquarium stoßen sie auf einander. Raffiniert beleuchtet und gefilmt erscheint das Bassin als grenzenloses Unterwasserreich auf der Leinwand über den Köpfen der Musiker. Hotel Modern macht sich einen Effekt zunutze, den Kinder beim Spiel in der Natur erleben, wenn sie sich etwa in einer hohe Wiese legen und die Gräser von unten auf einmal als wurchende Bäumein in einem riesigen Urwald erkennen.

Fantasie und die Fähigkeit zu staunen ist für solche Entdeckungen nötig. Hotel Modern pflegt beides mit Leidenschaft. Die Rotterdamer erschaffen Miniatur-Landschaften und bevölkern sie mit frappierend detailreich nachgebauten Bewohnern. In Faltern mit schillernden Flügeln, mühsam kriechenden Raupen, sich paarenden Gottesanbeterinnen und aus einem Vogelkadaver kriechenden Maden treiben sie die Kunst des Puppenbaus und Puppenspiels auf die Spitze. Wissend, dass es sich hier keineswegs um einen biologischen Lehrfilm handelt, lassen sich die Zuseher von ihren grandiosen Bildern verzaubern.

Ringraub, Hinterbalt, Zweikampf, Schlacht und Mord: Zu spannenden Dramen werden die Spielszenen erst durch die Musik – die in dieser Ring-Version ohne Gesang auskommt. Den tanz der Quallen begleitet eine weiche absteigende Tonfölge – sie erzählt von einer ruhigen, stabilen Welt. Diese gerät mit den Heben des Rings vom Grund des Rheins aus den Fugen. Was dann geschieht, klingt mal so farbenreich wie Schmetterlingsflügel, dann so brutal wie die mordlustige Tarantel, einmal so ernstig wie ein Ameisenvolk und schließlich so majestätisch wie Libellen.

Auch die 21 Musikerinnen und Musiker des Niederländischen Bläserensembles übernehmen bei ihrer Wagner-Interpretation die staunende Perspektive des Puppenspiels. Sie breiten vergnügt jede Harmonie, jeden Rhythmus und jede Stimmung ganz weit aus und lassen sich im drängenden Musizieren auch dann nicht bremsen, wenn eine Ameise auf ihrem Weg von einem Vivarium zum anderen quer durch Orchester krabbelt: erst die Flöte, entlang, von dort über die Oboe, dann auf den Zug der Posaune, um sich vom Mundstück aus auf den Schopf des Musikers zu hangeln.

Die Frage, ob dieser Ring Wagner ganz ernst nimmt, beantwortet sich spätestens in diesem Moment. Zwischen Spannung und Leichtigkeit changierend, dient der Ring-Mythos hier als ideale Schablone für prächtiges Puppenspiel. Zusammen mit der opulenten Partitur ist der Instant-Ring ein reicher Sinnesgenuss.

1-8-2017

Insekten-Brutalität statt Götter-Machtkämpfe: Mit einer radikal gekürzten, aber sehr kreativen Version von Wagners vierteiligem “Ring” haben die Bregenzer Festspiele Samstagabend auf der Werkstattbühne in einer Aufführung des Theaterkollektivs Hotel Modern einen wunderbaren Abend – nicht nur für Wagner-Fans – geboten. Das Publikum dankte mit großem Beifall.
Während zeitgleich in Bayreuth mit dem “Rheingold” Richard Wagners monumentaler “Ring des Nibelungen” seinen Ausgang nahm, wurde in Bregenz die extrem komprimierte Version der Tetralogie, “Ring in 90 Minuten”, erfolgreich aufgeführt. Hotel Modern hatte vor einer Woche bereits bei der Hausoper “Moses in Ägypten” wesentliche Bühnenimpulse gesetzt und nun gemeinsam mit dem Niederländischen Bläserensemble den im Wagner-Jahr 2013 geschaffenen “Ring in 90 Minuten” für Bregenz wieder aufgenommen. Dabei benötigte man noch nicht einmal die avisierten eineinhalb Stunden, war die Aufführung doch nach kurzweiligen 75 Minuten zu Ende.

Die von Wotan und seinen Göttern, sowie Heroen, Riesen und Zwergen bei Wagner bis zur Götterdämmerung ausgelebten Leidenschaften Liebe, Eifersucht, Hass, Verrat, Macht- und Goldgier werden in der Kürzestversion des Hotel Modern in die Insektenwelt übertragen. Der Westentaschen-Ring lebt von der kompakten Instrumentalversion (Willem van Merwijk) und den 21 Musikern des Bläserensembles mit Solistenqualität sowie der filmischen Präsentation durch Hotel Modern.

Wagners Ring wird ohne chronologische Abfolge in cineastisch kurze Episoden geteilt. Der Clou besteht darin, dass Hotel Modern für die handelnden “Personen” Insekten einsetzt. Kleine Modelle werden via Handkamera live auf eine Großleinwand projiziert. Im Kerbtier-Miniaturtheater sind Wotan, Siegfried, Alberich oder die Walküren zu Spinnen, Käfern, Wespen, Ameisen, Schmetterlingen oder Gottesanbeterinnen geschrumpft. Die Welt der Nibelungen wird in das analog brutale Insektenreich übersetzt, in dem drei Quallen als “Rheintöchter” vergeblich den Goldschatz hüten.

30-7-2017

Vier uitgestrekte opera’s samengevat in zeventig minuten muziek, gecombineerd met een quasi-natuurfilm met zelfgebouwde insecten. Wie bedenkt dat? Het Nederlands Blazers Ensemble bewerkte Wagners Ring des Nibelungen rigoureus en vroeg Hotel Modern om een bijdrage in beeld. En het werkt.

Contrabassen en hoorns zwellen vanuit de schemering prachtig langzaam aan. Onder water, waarin de ingelichte kijker de Rijn vermoedt. Zweven doorzichtige waterluisjes en zelfs hier en daar een kwal. Lager en lager gaat de camera. En ja hoor, daar ligt de schat: glimmend goud met een ring bovenop. Vanuit de lucht komt een soort vliegend hert – de voorstelling vraagt veel van je parate insectenkennis – die het water induikt en de ring in zijn pootjes neemt.

Volgens het verhaal zou de grote tor de dwerg Alberich moeten zijn, want di eis de eerste bezitter dan de magische ring die macht geeft over de wereld. Later vermoeden we Wotan in een harige spin, Siegfried in een machosprinkhaan en de Walküren in libellen. Verder is het rustiger om de beelden voor zichzelf te later spreken en niet koortsachtig naar verwikkelingen, personages en de plaats in het verhaal te zoeken. Dat was ook niet de bedoeling. Ook zonder plot gaan muziek en beeld uiterst prettig samen: insecten dansen regelmatig mooie choreografietjes op de beeldende klanken van het Nederlands Blazers Ensemble.

Hoe komt een theatergroep erbij om muziek uit Der Ring des Nibelungen te combineren met zelf gespeeld, gefilmd en geprojecteerd beeld van insecten en andere kriebeldieren? ‘Brünhilde de Walküre zit van top tot teen in een harnas, met een helm op, een zwaard en een schild. Zij is eigenlijk al bijna een insect,’ zei opperknutselaar Herman Helle van Hotel Modern in een interview voor de Rotterdamse Schouwburg. Hij verbeeldde een wereld van vreten, vechten en voortplanten met ingenieus gemaakte krekels, mestkevers, sluipwespen, rupsen, dansmuggen, vlinders en meer moois. Helle, Arlène Hoornweg, Pauline Kalker en Anouk Driessen bespelen ze als marionetten in vele varianten en kasten met uiteenlopende landschappen. Een ondernemend miertje waagt zich zelfs op fluit, hobo en trombone. Minicamera’s nemen de beelden op en achter de musici verschijnen ze groot in beeld.

Normaal gesproken vragen Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung, de opera’s van Wagners vierluik, samen een uur of zestien van toeschouwer en uitvoerder. Hier is het binnen anderhalf uur gepiept. Saxofonist Willem van Merwijk vatte de muziek samen in sterke arrangementen die goed laten horen dat Wagner aanspraak mag maken op de titel ‘voorloper van de filmmuziek’. Het koper knort, schalt en schittert, de lenige houtblazers verleiden en contrabas en percussie schilderen daar nog meer kleuren bij. Misschien zijn er puristen die vinden dat dit niet kan, maar vermoedelijk zijn er meer mensen die nieuwsgierig worden naar het origineel. De Ring is een voorstelling die meer verdient dan de tien voorstellingen die in Nederland gepland zijn. Hopelijk zijn er in Bayreuth nog avonden vrij.

24-11-2013

Op 22 november 2013 ging De Ring, opkomst en ondergang van een Wagneriaans insectenrijk, geïnspireerd door Wagners operacyclus Der Ring des Nibelungen in première in de Rotterdamse Schouwburg. Hotel Modern voegt weer een spraakmakende productie toe aan een cyclisch oeuvre dat staat als een Stad.

Een samenwerking met het prestigieuze Nederlands Blazers Ensemble, een uitverkochte grote zaal in de Rotterdamse Schouwburg en Muziekgebouw aan ’t IJ, een staande ovatie na afloop, een team van 6 spelers, reclamespotjes op Radio 4, recensies in landelijke dagbladen, zinderende publieksreacties op de schouwburgsite: Hotel Modern zet het poppenspel wel op de kaart. Modern poppenspel, want alleen mogelijk door de videotechniek van minicamera’s. Lef is er voor nodig om de hele Ring des Nibelungen van Wagner, normaal goed voor 17 uur theater, in 90 minuten te presenteren en het Blazersensemble daarin mee te slepen. Lef, maar ook geduld, techniek, doorzettingsvermogen.

Het blijft iedere keer spannend wat Hotel Modern nu weer heeft verzonnen om het onaanzienlijke uiterlijk van poppetjes en figuurtjes uit te vergroten. Wagner leek een kapstok om flink uit te pakken met een enorm insectenrijk en fraaie decors. Daartoe waren zes terraria gebouwd, waar de taferelen zich af konden spelen. In waterbassins en onderaardse krochten, in woestijnen en boslandschappen. Daar konden de kevers, spinnen, mieren, vlinders, bidsprinkhanen, wandelende takken en ander gedierte hun strijd leveren om de verdoemde ring. Het was wonderbaarlijk zo levensecht als de planten, horizonten, rotsblokken, tot vulkaanrook en vlammend inferno, overkwamen op het megascherm dat boven de blazers uittorende. En dat werd allemaal bereikt met geknutselde popjes aan draadjes of stangetjes, soms voorzien van een simpel bewegingsmechanisme.

Waren bij vorige uitvoeringen van Hotel Modern de spelers nog duidelijk in beeld, nu beperkte zich dat tot een paar geestige uitstapjes van spinnen die op de fluit of de nek van een muzikant gingen kroelen. Het gemis van live acteurs werd wel geheel gecompenseerd door de machtige livemuziek. Hoe had het er uit gezien zonder dat levend geluid? Zouden de magische beelden van de waterkwallen, die de Rijndochters vertolkten, of de vlucht van honderden kapellen, de onthoofding van een rups, de strijd tussen mier en monster, de onderwatertaferelen ook zo sterk overkomen? We zagen meer een caleidoscoop van beelden, waar je ademloos naar kijkt, dan een zich ontwikkelend dramatisch verloop. Wat wil je ook als je 17 uur inkort tot 90 minuten?

Je kunt gerust zeggen dat Hotel Modern gestaag bouwt aan een indrukwekkend oeuvre. Na Kamp, De Grote Oorlog, Garnalen Verhalen, Vliegboot Moederschip, Heden Stad en De Baard van God is De Ring een nieuw bewijs van hun credo: ‘We proberen op een lichte en speelse manier vorm te geven aan zware onderwerpen. Iedere voorstelling is een poging grip te krijgen op de meerduidige wereld: een grillig universum vol verhalen en geschiedenis, vol verbanden en losse eindjes waarbij we objecten en landschappen uit waardeloos materiaal, mensen en geluiden als gelijkwaardige elementen inzetten. Met humor en speelsheid vertellen we verhalen over oorlog, wreedheid, eenzaamheid. We willen niet sentimenteel, wel gevoelig zijn. Rijk gedecoreerd, maar niet verhullend. Relativerend en confronterend tegelijk.’

We zijn zeer benieuwd naar de volgende stap van dit illuster theatergezelschap, dat binnen de beperking van de miniaturisering er in slaagt steeds met boeiende en prikkelende producties de horizon van de poppenwereld te verbreden tot een onvergetelijke theaterervaring.

2013

Wat te doen als je de ruim zeventien uur durende operareeks ‘Der Ring des Nibelungen’ van Richard Wagner te omvangrijk vindt? Het Nederlands Blazers Ensemble en Hotel Modern maakten het werk simpelweg een kopje kleiner. Niet alleen in de lengte werd het werk aanzienlijk gereduceerd, ook de orkestrale bezetting werd teruggebracht en acteurs van vlees en bloed moesten plaatsmaken voor insecten. Het resultaat: De Ring in 90 Minuten. Een multimediaal schouwspel waar de toeschouwer zich geen moment bij verveelt. Hoewel Richard Wagner zijn operacyclus schreef met het oog op een omvangrijk orkest, zitten bij De Ring in 90 Minuten nog geen twintig musici op het podium. Rondom het ensemble staan stellages vol planten, die het decor van deze mini-opera vormen.

Vergeet de goden, reuzen en dwergen uit Wagners originele opera’s. Hier zijn het spinnen, mieren en andere minuscule schepsels die zich op magische wijze aangetrokken voelen tot een gouden ring. Ze eten elkaar zonder pardon op om deze in hun bezit te krijgen. Wat ze niet weten, is dat de ring hen, en daarmee het hele insectenrijk, onheil brengt.

Leden van Hotel Modern beelden dit verhaal uit met een leger aan nepinsecten. Videobeelden hiervan worden als een live natuurfilm op een scherm geprojecteerd. Echte acteurs zijn er niet en de zangpartijen worden vervangen door instrumentale partijen. Dat werkt uitstekend in combinatie met de beelden van de insecten. Uit de sfeer van de muziek blijkt al snel of een rondwandelende mier zomaar op zoek is naar een lekker hapje, of dat hij zijn leven waagt om de ring te pakken te krijgen. Hoewel de insecten zelf weinig emotie uitstralen, komt het contrast tussen de destructieve machtslust en de scheppende liefde tussen de wezens mooi tot zijn recht. Wanneer de romance van parende kevers en zoenende bidsprinkhanen ruw wordt verstoord door de naderende ondergang van de wereld, voel je als toeschouwer zowaar mee met de beestjes.

De insecten worden bestuurd met touwtjes en stokjes. Deze zijn duidelijk zichtbaar op het scherm en zo nu en dan komt per ongeluk een hand in beeld, maar dat stoort de voorstelling allerminst. De insectenwereld ziet er desondanks levensecht uit. Bovendien staan de maquettes prominent op het podium, waardoor de ‘acteurs’ in actie kunnen worden aanschouwd. Het werk backstage mág gezien worden in deze setting. Dit is echte Gesamtkunst, een mengvorm van kunstdisciplines waar Richard Wagner een groot voorvechter van was.

Enkele keren kruipen insecten over de instrumenten van het ensemble, of springen ze vrolijk rond op de hoofden van de verschrikt kijkende musici. Door de verschillende kunstvormen op die manier met elkaar te laten interfereren, wordt de idee van een Gesamtkunstwerk extra benadrukt. Het is niet zomaar een film met achtergrondmuziek, noch een concert begeleid door beelden; het videobeeld, de acteurs én de musici zijn allemaal even prominent aanwezig. En dat mag ook, want allen zijn de aandacht meer dan waard.

24-11-2013

Het klinkt zo lekker compact en in een notendop, De Ring in 90 minuten. Maar negentig minuten is toch nog anderhalf uur. En anderhalf uur is de duur van een gemiddelde speelfilm. Dat was precies wat er door het Nederlands Blazers Ensemble en Hotel Modern van Wagners gigantische epos is gemaakt: een speelfilm. Maar wel een heel bijzondere speelfilm.

Om te beginnen was het eigenlijk een voorstelling in een voorstelling. We waren getuige van wat er op de filmset gebeurde en tegelijkertijd kregen we het resultaat te zien. Hoe het allemaal tot stand kwam hoorde bij het geheel. De speelfilm was zeker niet alleen waar het om ging. Het was één grote the making of.

Inhoudelijk vond je weinig terug van Wagners meesterwerk dat zich afspeelt in de grote mensenwereld met nog grotere reuzen, draken en goden. Het verhaal was verplaatst naar een heel kleine wereld: die van de insecten. De grote intriges waren weggelaten. Voor een synopsis van het complexe verhaal van ‘De Ring’ moest je dan ook niet bij deze voorstelling zijn. De gouden ring was waar het om ging en die ging niet van vinger tot vinger – daarvoor was hij te groot, het bleef een mensenring – maar van hand tot hand. Of liever gezegd: van poot tot poot. Ook in de insectenwereld kennelijk een voorwerp dat begeerd werd. De mestkever liet er zelfs zijn balletje mest voor in de steek.

Op de tocht van de ring, die op de bodem van de Rijn begon, maakten we net als Erik een tocht door het insectenrijk. Maar onderweg maakten we niet allerlei anekdotes mee, maar de harde realiteit van de dierenwereld. We zagen copulerende kevers op het motief van Brünhildes liefde voor Siegfried, eieren die werden gelegd, larven die uit kadavers kropen, de metamorfose van larve tot pop en insect, daarmee het cyclische aspect – waar de ring symbool voor is – van het leven benadrukkend. Wagner kreeg zo de rol van David Attenborough maar dan niet met gesproken maar muzikaal commentaar.

De bewerking voor blaasensemble door Willem van Merwijk concentreerde zich vooral op de instrumentale hoogtepunten, want daar werkt de muziek van Wagner het sterkst. Als deze voorstelling iets duidelijk maakte, was het wel hoe geschikt Wagners muziek is voor film. Hij heeft ook niet voor niets hele generaties filmcomponisten beïnvloed. En ook is zijn muziek wel gebruikt voor film zoals de Walkürenrit in Apocalypse Now waar in deze voorstelling ook aan wordt gerefereerd met twee ‘helikopterinsecten’.

Ook deze voorstelling eindigde net als de Ring met de vernietiging van de (insecten)wereld. En de ring belandde weer op de bodem van de Rijn.

29-11-2013

In den beginne is er… de kwal. Een ronde vorm, doorzichtig wit met trillende tentakels. Intussen horen we langzaam de Wagneriaanse klanken, zacht en zoekend eerst, alsof de wereld nog wakker moet worden. Welkom bij De Ring, een bijzondere onderneming van Hotel Modern en het Nederlands Blazers Ensemble. Nog net in het Wagnerjaar wordt zijn oorspronkelijk zo’n zestien uren durende ‘Der Ring des Nibelungen’ in ruim zeventig minuten samengevat.

Hotel Modern verwierf internationale faam met voorstellingen als Kamp en De Grote Oorlog, waarin zij aan de hand van miniatuurpoppetjes, luciferdoosjes en andere simpele middelen en met behulp van een paar vingercamera’s indringend de gruwelen van de oorlog verbeeldden. Zij reizen nog steeds de wereld rond met deze voorstellingen, maar maakten ook lichtvoetiger werk als Garnalen Verhalen en Vliegboot Moederschip. En nu dan De Ring, waarin het complexe verhaal van goden, dwergen, reuzen en gewone mensen verrassend genoeg wordt naverteld door insecten.

De spelers hebben in grote kasten een aantal miniatuurwerelden nagebouwd, waarin ze vele honderden vliegjes, mieren, goudgele kevers, bidsprinkhanen, duizendpoten, rupsen en vlinders met elkaar laten spelen, vechten en seks hebben. Prachtig gemaakt, dat wel, van die lichtgevende kwallen tot en met de mestkevers, op het levensgrote scherm ziet het er allemaal spectaculair uit. Dramatisch is het helaas een stuk minder interessant: je kijkt naar een prachtig in elkaar geknutselde natuurdocumentaire en dat is het dan ook. Van alle intriges, verraad, overspel, woede en wanhoop in de oorspronkelijke versie is weinig terug te vinden. Alleen een gouden ring, die aan het eind van de ouverture zichtbaar wordt, begeleid door een daverende klap van de percussionisten, vormt een duidelijk leidmotief. Zo nu en dan is er even een moment van spanning of een gevecht om de ring, maar eigenlijk is er nauwelijks een intrige te bespeuren. Het blijft bij gluren in een even schitterend als gruwelijk insectenrijk, waar mieren sjouwen met halfdode soortgenoten, maden zich tegoed doen aan kadavers, kikkerdril wondermooi belicht wordt en verliefde vlinders dansen.

Af en toe is er interactie met het NBE, dat geweldig speelt in een bewerking van Willem van Merwijk, waarin de Wagneriaanse motieven geraffineerd zijn verwerkt. Voor de muziekliefhebbers is de theatrale aanpak ongetwijfeld een enorme verrassing; voor de liefhebbers van Hotel Modern is het enigszins teleurstellend dat het drama nagenoeg ontbreekt.

02-12-2013

Dieren zijn net mensen. Tenminste, zo zien wij ze het liefst. Met meeslepende muziek en een warme voice-over leuken we hun evolutionair gedreven gedrag in natuurdocumentaires op tot de grootse heldendaden of de ontroerendste tragedies. Op dat fenomeen baseerden theatergroep Hotel Modern en het Nederlands Blazersensemble hun De Ring (in negentig minuten). Zoals de titel al aangeeft krompen de groepen het megalomane, normaal zeventien uur durende werk van Wagner in tot meer bescheiden proporties. Niet alleen qua duur, maar ook qua schaal: ze verplaatsten het decor van het verhaal van een mythische godenwereld naar het insectenrijk dat we binnendringen met de miniatuurcameraatjes van Hotel Modern.

Die cameraatjes zijn inmiddels het handelsmerk geworden van de theatergroep. Daarmee leiden ze de toeschouwer door de schitterende maquettes die ze bouwen en die ze met poppenspel live tot leven brengen op een videoscherm. Voor De Ring bouwde Hotel Modern een aantal grote plantenbakken die zich aan weerszijden van het orkest bevinden. Tussen die grassprieten, bloemen en takken leveren vernuftig gemaakte en met ijzerdraadjes bestuurde mieren, kevers en rupsen een even mythische als biologische strijd om te overleven. Die strijd barst los nadat een mestkevertje een gouden ring uit een vijvertje heeft gevist. De insectenwereld blijkt vervolgens zijn eigen reuzen, dwergen, Rijndochters en Walküren te kennen in de vorm van grote en kleine spinnen, waterinsecten en allerhande vliegbeesten.

Net als Wagner zelf met zijn operacyclus poëtische kunst maakt van een banale, bijna evolutionaire strijd om de macht, zo tilt zijn emotioneel geladen muziek ook dat insectengescharrel op tot heldhaftige en poëtische proporties. Een sierlijk zwemtochtje van een waterspinnetje verandert in een magistraal ballet. Een vliegtochtje van een groepje vliegende mieren wordt een spectaculaire Walkürenrit. Een met gietertjes veroorzaakte regenbui is, gecombineerd met de juiste noten, pure poëzie en de zich schuilend onder een blad verzamelde lieveheersbeestjes ontroeren.

De combinatie van de knappe beeldenknutselaars van Hotel Modern en de muzikanten van het Nederlands Blazers Ensemble is een gedroomde. Samen maken ze een voorstelling die op een muzikale manier een knap geconstrueerde dierenwereld tot leven brengt. Maar daarmee zeggen ze ook nog iets over hoe de mens zijn eigen platte dierlijke overlevingsgedrag via de kunst altijd al tot heldendom heeft proberen op te blazen, niet anders zoals hij dat in natuurdocumentaires doet. Van de oude Grieken, via Wagner tot welke oorlogsfilm dan ook.

25-11-2013