Vliegboot Moederschip won de VSCD Mimeprijs 2011

Uit het juryrapport:
Hotel Modern smelt beeldende kunst, muziek en theater samen en is bekend van haar live-animatiefilms, een theatervorm waarbij de spelers op het toneel met minicamera’s miniatuurlandschappen filmen.

In Vliegboot Moederschip staat beeldend kunstenaar en theatermaker Herman Helle in het middelpunt van een verwarrende en verrassende wereld. Hij is zo wijs en zo kwetsbaar als een clown en zet alle middelen in om de fantasie van het publiek te prikkelen. Of hij nu met toenemende gekte destructief bloemen schikt of experimentele gedichten declameert, of hij nu een film vertoont van een in brand vliegende bibliotheekmaquette of reeksen beelden van (schijn)dode mensen laat zien – telkens opnieuw zijn de scènes die hij componeert ontregelend en van een grote schoonheid.

Vliegboot Moederschip is fysiek en experimenteel, theater waar het om de speler gaat die volgens een strikt particuliere logica een wereld creëert, waarin we ons eigen handelen en uiteindelijk onszelf herkennen. Herman Helle is een virtuoze clown en bij die virtuositeit hoort dat hij nooit bezig is met grappig te zijn. Hij doet wat hij blijkbaar moet doen, met overgave en precisie, aldus de VSCD jury.

Vliegboot Moederschip is gerelateerd aan allerlei vormen van beeldende kunst en de performance-kunst, maar in zijn mentaliteit hoort het zeker ook bij de mime, zoals die zich in Nederland vanaf de jaren zestig, met Will Spoor in de voorhoede, heeft ontwikkeld: een eigenzinnige en manipulatieve theatervorm, waarin de ruimte, het lichaam en de materie worden ingezet om ideeën gestalte te geven en tot leven te wekken.

2011

Op het eerste gezicht lijken er wat verhuisdozen te staan, een tafel met een boeket bloemen en twee grote schermen voor videoprojecties. Bij Hotel Modern is echter niets wat het lijkt. De voorstelling begint en alles blijkt een onverwachte functie te hebben, die tot in detail is uitgedacht. De voorstellingen van Hotel Modern kenmerken zich doordat beeldende kunst, muziek en theater samenkomen en het publiek meenemen aan de hand van live gemaakte animatiefilms. Het laatste is een theatervorm waarbij de spelers op het toneel met kleine handcamera’s de miniatuurdecors induiken en ze op de projectieschermen uitvergroten tot levensechte landschappen, of omgevingen.

Alles in de voorstelling is of gaat dood. Het begint al bij de openingsscène, als Herman Helle een snelcursus bloemschikken tentoonspreidt. Geen enkele bloem overleeft de slachtpartij. Ook de diashow toont slechts de ellende op aarde. Wat begint met wat lieflijke plaatjes van de mus (bewust gekozen, want aan het uitsterven in Nederland), gaat al snel over in een foto van een onthoofde duif. De aaneenschakeling van dia’s die dan volgen, brengen de meest gruwelijke auto-ongelukken in beeld met mensen wiens ledematen zich niet meer in de juiste hoek bevinden. Helle is bij iedere rampenplek als eerste aanwezig om zichzelf vast te leggen met de gebeurtenis. We worden stevig geconfronteerd met projecties van menselijke lijken. Ze hangen in bomen en vergaan op openbare plekken, zoals het perron op het station. Ergens ter wereld blijkt een hele collegezaal het loodje te hebben gelegd, vast na een gifaanval. Het meest macaber zijn de beelden van mensen die als afval drijven in een groen riool, bedekt met een vachtje groen mos. Al het leven op aarde is uitgeroeid, maar de mensheid niet. Ergens in outer space dwaalt een groots vliegschip met de laatsten der mensen.

In de voorstelling Vliegboot Moederschip blijken de verhuisdozen ineens dienst te doen als buitencapsule van een enorm vliegschip. Binnenin dat schip hebben de laatste mensen – net zoals de dieren in de ark van Noach – zich bijeen verzameld. Ze pendelen wat door de ruimte op zoek naar een nieuwe bewoonbare planeet. We zien de binnenkant van het moederschip, gefilmd door een van de spelers met een klein cameraatje. Het is iedere keer weer fascinerend om te zien hoe Hotel Modern met kleine vernuftigheden een compleet nieuw theatrale wereld weet te creëren. Op creatieve wijze worden bestaande producten getransformeerd tot iets nieuws. Een aantal aan elkaar getapete, knipperende mobiele telefoons transformeren op het projectiescherm tot een zenuwcentrum van waaruit het moederschip wordt bestuurd.

De voorstelling barst van dit soort vondsten en dat is bijzonder knap! Dat de voorstelling weinig samenhang vertoont, is dan ook snel vergeten. De diapresentatie neemt, hoe geestig ook gepresenteerd, wel een erg grote positie in. Wellicht was het voor de balans van de voorstelling beter geweest meer aandacht te schenken aan het slotonderdeel met het ruimteschip. Desalniettemin weet Hotel Modern ook in deze voorstelling met opvallende ingevingen een mooi toneelbeeld neer te zetten.

08-04-2011

Met een opgewekte glimlach stort performance-kunstenaar Herman Helle zich op een desastreus potje bloemschikken. Stengels knakken, blaadjes vliegen in het rond, bloemen worden ondersteboven in een vaas gepropt. Het is een absurdistische, slapstickachtige scène die meteen de toon zet van de nieuwe Hotel Modern-voorstelling. In Vliegboot Moederschip gaat alles naar de knoppen.

Eerder maakte het Rotterdamse gezelschap indruk met De Grote Oorlog (over de Eerste Wereldoorlog) en Kamp (over Auschwitz), beide vormen van objecttheater waarbij geknutselde maquettes live werden gefilmd en geprojecteerd.

In deze nieuwe voorstelling wordt de ondergang van de mensheid verbeeld in een aantal losse scènes, waarin alles draait om dood en destructie. Een kabouter met zwabber-baard verlustigt zich in het beschrijven van martelmethodes; een keramiek-kenner sloopt blijmoedig een stapel kostbaar aardewerk; een diavoorstelling toont een reeks gebutste autowrakken; in een volgende serie zien we, begeleid door lieflijke klassieke muziek, eindeloze rijen dode mensen.

De beelden zijn soms zichtbaar geënsceneerd, maar andere, zoals de Ophelia-achtige foto van een roerloos lichaam in een sloot, zouden net zo goed echt kunnen zijn. Wat hilarisch begon, begint hier te schuren: is dit nog wel grappig?

Herman Helle houdt de fragmentarische en hier en daar nogal uitgesponnen voorstelling bij elkaar. Eerst treedt hij nog op als droogkomische commentator. Later, bij een filmpje van een stel satanische tuinkabouters dat bibliotheken en kunstwerken in de fik steekt, laat hij de beelden voor zich spreken.

Het is behoorlijk absurdistisch wat hier wordt getoond. Die vervreemding krijgt een apocalyptisch randje als Helle het publiek meeneemt op reis met een ruimteschip dat al vijfhonderd jaar doelloos door het universum zweeft. Onder de bemanning, die kampt met voedsel- en zuurstoftekorten, bevinden zich Einstein, Malcolm X, Hitler, Johan Cruijff en Superman. Met een handcamera manoeuvreert Helle zich door een verbluffend knappe opstelling van verhuisdozen, waarin het futuristische binnenste van het ruimteschip schuilgaat.

Eindeloze gangen passeren, onderbroken door een eetzaal of bowlingbaan. Potten knakworsten en plastic zakjes met onduidelijke rode substantie transformeren tot mortuarium en laboratorium. Bij deze live geprojecteerde film klinkt Helles donkere timbre als voice-over bijna geruststellend, een luguber contrast met de uitgedragen boodschap: er is geen ontkomen aan, we gaan met zijn allen naar de kloten.

08-04-2011

Een mini-apocalyps: dat is Vliegboot Moederschip van Hotel Modern. Een groot Thema, gevat in een poppen-decor. Het gezelschap maakte al indrukwekkend objecttheater over de Eerste Wereldoorlog (De Grote Oorlog) en de Holocaust (Kamp). De abstractie van hun werk creëert afstand, tot het onderwerp, waardoor de inhoud – kaal en scherp – des te harder aankomt. Nu doet Hotel Modern het met het einde van de mensheid – met succes.

Aanvankelijk speelt Herman Helle een serie losse scènes, waarvan de onderlinge samenhang langzaam duidelijk wordt. Een ramptoerist fotografeert zichzelf bij auto-ongelukken, en een sadistische kabouter doet verlekkerd verslag van diverse martelmethodes van de mens. Dan zien we een verontrustend filmpje waarin stenen tuinkabouters cultuurschatten vernietigen: beelden worden van hun sokkel geduwd, boeken gaan in vlammen op.

Wat begint met het vernietigen van kunst, resulteert in het einde van een beschaving, blijkt uit een angstaanjagende reeks foto’s van lijken. Soms zijn die geënsceneerd, maar even zo vaak zouden ze echt kunnen zijn: een fataal huiselijk ongeval, of een verdrinkingsslachtoffer. Die twijfel tussen nep en echt verwart en beangstigt.

Dan volgt een verbluffende live-animatiefilm. Hotel Modern maakte van verhuisdozen en rommel een futuristisch parcours waar Helle behendig een handcamera doorheen manoeuvreert. Op een scherm transformeert het traject tot het binnenste van een ruimteschip. Aan boord is een doorsnede van de menselijke ‘beschaving’: van guillotine tot bowlingbaan, van dokter Mengele tot Mozart. Als de kapitein beseft dat de zuurstof opraakt volgt een ontroerend afscheid van de aarde.

Met deze gevoelige thematiek scheert Hotel Modern langs de rand van pathos. Het resulteert in een voorstelling met een lach en een traan – als het leven zelf.

31-03-2011

Een maquette van een ruimteschip beslaat de hele speelvloer. De machinekamer is gemaakt van losse computeronderdelen. Een trosje oude mobieltjes stelt een superzender voor, die de ruimte afzoekt naar leefbare planeten. Er zijn een eetzaal, een groeikamer vol rottende groenten en een mortuarium waar de lijken in plastic zakken op een rij hangen. Alles is verbonden door lange metalen gangen.

Theatermaker en beeldend kunstenaar Herman Helle loopt met een videocameraatje door de maquette. Terwijl deze op een groot projectiescherm tot leven komt, leest hij zorgwekkende fragmenten voor uit het logboek.

Het ruimteschip blijkt al honderden jaren richtingloos door de ruimte te dolen. Nu is ook nog de varkensaids uitgebroken, de bemanning en de voedselvoorraad zijn aangetast. Als ze niet gauw een planeet met een gunstig klimaat vinden, zullen ze allemaal stikken.

Helle vormt samen met Pauline Kalker en Arlene Hoornweg het Rotterdamse gezelschap Hotel Modern. De groep specialiseerde zich in dergelijke live-animatie op toneel. Eerder bouwden en verbeelden ze een garnalengemeenschap en een concentratiekamp. Dood en vergankelijkheid zijn terugkerende thema’s in hun werk. Ook nu weer, in Vliegboot Moederschip.

Het verhaal over het met uitsterven bedreigde ruimteschip is maar een onderdeel van de voorstelling. Jammer is dat niet, want hoe mooi het ingenieuze bouwwerk er ook uitziet, het verhaaltje is minder vernuftig en eindigt precies zoals je verwacht. Maar er is meer. Helle voert een komische bloemschik-act uit. En even later speelt hij een huisarts die een cursus keramiek ten beste geeft. Zijn passie blijkt bij etensborden te liggen en dan vooral de breekbaarheid ervan. Ook laat Helle – de voorstelling is praktisch een onemanshow – een bizarre diaserie zien met kiekjes van zichzelf bij verkeersongelukken, bij arrestaties en bij dieren, dood en levend. Zijn droge commentaar voorziet de eindeloze reeks al dan niet dodelijke vergissingen van een wrange hilariteit. Alles sterft of gaat kapot. Dat is de boodschap van deze ‘apocalyptische revue’, zoals Hotel Modern het zelf noemt. Dit simpele gegeven inspireerde de groep tot zulke uiteenlopende theatrale en visuele uitspattingen, dat een ongekend originele voorstelling is ontstaan. Deze werkt ondanks het treurige thema nog op de lach ook.

Halverwege Vliegboot Moederschip wordt een film vertoond die kenmerkend is voor het absurdisme van de groep. Een mooi uitgelichte maquette van een antieke bibliotheek wordt belaagd door kwaadwillende kabouters. Ze duwen boekenkasten omver, steken de boel in brand. Terwijl de hele constructie op indrukwekkende wijze in vlammen opgaat, kijken de rode puntmutsjes tevreden toe. Weergaloos is soms de schoonheid van totale verwoesting.

01-04-2011